Vrouwelijke denkers – Simone Weil ‘Het vermogen tot aandacht’

Voor de website van Filosofie Magazine werkte ik de filosofische canon bij. Een van de denkers die ik toevoegde was Simone Weil (1909-1943).

Simone Weil

“De aandacht bestaat uit het opschorten van het denken, het beschikbaar laten zijn van het denken, leeg en open voor de dingen”

Ze zat bij Sartre in de klas, schreef een proefschrift over Descartes, werkte aan de lopende band in een fabriek, schreef over arbeid en het zorg dragen voor de ziel, had religieuze ervaringen en formuleerde een eigen visie op God. Simone Weil was niet alleen filosoof, maar ook politiek activist en spiritueel denker.

Haar filosofische ideeën beslaan een breed gebied: van sociale en politieke filosofie, ethiek en kentheorie tot metafysica. Tijdens haar korte leven – ze werd 34 jaar – publiceerde ze slechts enkele artikelen in obscure links-radicale tijdschriften. Postuum verscheen haar verzameld werk in zestien delen. Haar nagelaten werk bestond niet alleen uit filosofische studies, maar ook uit aantekeningen, aforismen, dagboeken, brieven, essays en pamfletten.

De mens is ontworteld

Weil schreef haar werk tegen de achtergrond van het communisme, de opkomst van het fascisme en de Tweede Wereldoorlog. In L’Enracinementstelt ze dat de moderne mens ‘ontworteld’ is. Deze ontworteldheid is niet alleen het gevolg van de oorlog, maar ook van de toenemende macht van geld en verloren banden met de de traditionele leefgemeenschappen. Om wortels weer terug te vinden pleit Weil niet voor een terugkeer naar tradities, maar voor een nieuwe houding ten opzichte van lichamelijke arbeid: ‘Het is gemakkelijk om de plaats te bepalen die de lichamelijke arbeid in een goed geordend sociaal leven moet innemen. Hij moet er het spirituele centrum van zijn.’

Het vermogen tot aandacht

Een terugkerend begrip in haar werk is aandacht. Het vermogen tot aandacht is wat ons menselijk maakt. Het zal niet lukken om aandacht met inspanning af te dwingen. Het heeft meer te maken met afwachten, je open stellen en het je laten overkomen. Daarbij wis je je eigenbelang uit. Voor Weil is aandacht veel meer dan een manier om kennis te verwerven; aandacht brengt licht in de ziel.

Haar solidariteit met de onderdrukten, ongelukkigen en armen liet ze niet alleen zien in haar werk, maar ook in haar manier van leven. Zo weigerde ze een salaris hoger dan een bijstanduitkering toen ze werkte als filosofiedocent, en wilde ze toen ze ziek was niet meer eten dan de geldende rantsoenen in bezet Frankrijk. Mede door ondervoeding stierf ze in 1943 aan tuberculose.

Opmerkelijk

Gepubliceerd op Filosofie.nl