HET MOMENT – Michael Bijnens over Byung-Chul Han: ‘Ik verstopte me achter engagement’
Voor mijn rubriek ‘Het Moment’ sprak ik theater- en romanschrijver Michael Bijnens over filosoof Byung Chul-Han.
HET MOMENT
‘Het lezen van Psychopolitiek. Neoliberalisme en de nieuwe machtstechnieken van Byung Chul-Han had iets van een openbaring. Twee maanden lang predikte ik zijn ideeën. Aan iedereen legde ik uit wat het betekent dat de mens geen subject meer is, maar een project. Ik vertelde over de overmaat van het positieve, waarin geen ruimte is voor weerwoord en twijfel. Over de aanhoudende dwang om onszelf te bewijzen en ons waar te maken. Over vrijheid die een vorm van dwang veroorzaakt, of, zoals Han schrijft: “De vrijheid van het kunnen brengt zelf meer vormen van dwang dan het disciplinaire moeten, dat geboden en verboden formuleert.” Elke zin van hem leest als een verpletterend statement.
Als je in een fabriek werkt, kun je nog in opstand komen tegen een baas die je slecht behandelt. Maar je kunt je niet verzetten tegen de stemmen in je hoofd die zeggen dat je niet productief genoeg bent, niet efficiënt genoeg, en dat je niet succesvol bent. Het idee het beste uit onszelf te halen dringt in onze geest. Dat is uitputtend. Als kunstenaar zit je vanzelf in die gevangenis: je bent gedwongen om een soort van ik-BV te zijn. Ik heb ook periodes dat ik me vastklamp aan uitwendig succes, aan het etaleren van mijn face, zoals Han dat noemt, in een zoeken naar aandacht en mijzelf profileren als succesvol.
Toen ik worstelde met spanningen en een zelfkritische stem in mijn hoofd, dacht ik: deze samenleving maakt me ziek. Tegelijkertijd was al die maatschappijkritiek een manier om niet naar mezelf te kijken en naar wat er gebeurd is in mijn jeugd. Emotionele verwaarlozing, jeugdtrauma – daar schijft Han niet over. Mijn romanpersonage Amy in Het beste uit onszelf doet net zoiets. Op een bepaald moment ziet Amy in dat ze maatschappijkritische gedachtegangen incarneert en gebruikt als afweer. Zo kan ze haar eigen pijn en verdriet voor zichzelf verstoppen.’
Gepubliceerd in Filosofie Magazine, september 2020. Fotografie: Maarten Noordijk.
