Vrouwelijke denkers – Rosa Luxemburg ‘Vrijheid is altijd vrijheid van de andersdenkenden’

 in Filosofie Magazine

Voor de website van Filosofie Magazine werkte ik de filosofische canon bij. Een van de denkers die ik toevoegde was Rosa Luxemburg (1871-1922)

Rosa Luxemburg

De Poolse Rosa Luxemburg was activist, filosoof en medeoprichter van de communistische partij in Duitsland. Tijdens de Berlijnse communistische ‘Spartakus-opstand’ in 1919 werd zij als een van de leiders gearresteerd en vermoord door rechts-nationalistische militairen. Pas een paar maanden later werd haar lichaam gevonden in het Landwehrkanaal.

Al van jongs af aan is Luxemburg politiek actief. In Polen zet ze zich in voor de illegale socialistische arbeidersbeweging. Als er gevaar voor arrestatie ontstaat, vlucht ze naar Zürich en gaat daar studeren. Na haar studie vestigt Luxemburg zich in Berlijn en wordt ze een van de leidende figuren binnen de Duitse socialistische partij. Ze publiceert boeken, artikelen, brochures en pamfletten, en is een overtuigend spreker voor publiek.

Massastakingen

Luxemburg zet zich af tegen de gematigden binnen de socialistische partij. Ze is geen voorstander van de geleidelijke invoering van sociale verbeteringen. Het kapitalisme kan niet stapsgewijs hervormd worden; de enige manier waarop kapitalisme zal verdwijnen is door revolutionaire acties. Luxemburg legt daarbij de nadruk op de noodzaak van een spontaan karakter van een massabeweging. De revolutie moet niet georganiseerd worden door de partij, maar voortkomen uit directe, spontane acties van de arbeiders zelf, zoals massastakingen.

Haar hoofdwerk Die Akkumulation des Kapitals (1912) is een commentaar op, en voortbouwing van de theorie van Karl Marx. Kapitalisme kon blijven bestaan zolang groei mogelijk was, stelt Luxemburg. Ze betoogt dat voor die groei het kapitalisme afhankelijk was van gebieden die nog niet kapitalistisch waren, zoals koloniën: alleen daar was een afzetmarkt voor de overproductie van goederen. Kapitalisme ging volgens haar daarom altijd samen met imperialisme, kolonialisme en militarisme.

Vrijheid

Luxemburg verzet zich consequent tegen oorlog en nationalisme. Als zij arbeiders oproept om te weigeren de wapens op te nemen tegen medearbeiders, wordt zij veroordeeld tot gevangenisstraf. De eerste wereldoorlog bracht zij grotendeels in de gevangenis door. Daar bleef zij schrijven – haar artikelen werden naar buiten gesmokkeld.

Luxemburg is onder de indruk van de Russische revolutie in 1917, maar bekritiseerde communist Lenin met haar woorden over het belang van democratische vrijheden:

‘Zonder algemene verkiezingen, ongehinderde vrijheid van drukpers en vergadering, zonder een vrije strijd van opinies kwijnt het leven in elke openbare instelling weg, wordt het een schijnleven, waarin alleen de bureaucratie het actieve element vormt.’

Haar uitspraak ‘vrijheid is altijd vrijheid van de andersdenkenden’ is beroemd geworden.

Gepubliceerd op Filosofie.nl en opgenomen in de Special Vrouwelijke Denkers.

Bronnen:

Carolien Ceton, Vrouwelijke filosofen, Een historisch overzicht, 2015

Rob Hartmans, ‘Rosa Luxemburg (1871-1919) Martelares van de wereldrevolutie’ in: Historisch Nieuwsblad, 2008

Rosa Luxemburg, Brieven

Routledge Encyclopedia of Philosophy

Aanbevolen Berichten