Vrouwelijke denkers – Anna Maria van Schurman ‘De eerste studente’
Voor de website van Filosofie Magazine werkte ik de filosofische canon bij. Een van de denkers die ik toevoegde was Anna Maria van Schurman (1607-1678). Vandaag is haar sterfdag.
Anna Maria van Schurman
“Wetenschap strekt de mens zo tot eer, dat het gerechtvaardigd is te stellen dat ze voor allen en iedereen bereikbaar moet zijn (voor zover ieders omstandigheden dat tenminste toelaten)”
“Wie een redelijk rustig en vrij leven te beurt valt, is geschikt voor de letterenstudie. Juist vrouwen valt vaak zo’n leven te beurt. Dus.”
Wie was de eerste studente van Nederland? Niet Aletta Jacobs in de negentiende eeuw, maar Anna Maria van Schurman. Vanaf 1636 studeerde ze aan de Universiteit Utrecht; ze was ze niet alleen de eerste studente van Nederland maar van heel Europa. De colleges moest ze achter een gordijn volgen, zodat de mannelijke studenten niet te veel afgeleid werden.
De tiende muze
Van Schurman was in haar tijd beroemd over heel Europa en werd ook wel de Utrechtse ‘Pallas’ – naar de Griekse godin van de wijsheid Pallas Athene – en de ‘tiende muze’ genoemd. Ze correspondeerde en had contact met geleerden vanuit heel Europa, zoals Elisabeth van de Pelts, Constantijn Huygens, koningin Christina van Zweden, Leibniz en Descartes.
In 1641 publiceerde Van Schurman haar Dissertatio over de geleerdheid van vrouwen. In dit betoog laat ze zien dat vrouwen geschikt zijn voor de wetenschap. Ze schrijft het in de vorm van syllogistische redeneringen, een stijl die gebruikelijk was aan de universiteit. In haar betoog maakt ze verwijzingen naar onder anderen Plutarchus, Plato, Aristoteles en Erasmus. Net als andere boeken van haar werd dit werk over heel Europa verspreid.
Voor Van Schurman gingen geleerdheid en vroomheid altijd samen. Later in haar leven gaat het geloof een steeds grotere rol spelen. Uiteindelijk brak ze met de gereformeerde kerk en sloot zich aan bij een radicale protestantse groepering. In Eukleria verdedigt ze haar religieuze keuze. Dit autobiografische werk schrijft ze in de vorm van een filosofisch en theologisch traktaat. Ze ontwikkelt haar eigen christelijke filosofie met een concept van God die ‘bij alle dingen inwendig tegenwoordig is’.
Haar bekendheid dankte Van Schurman niet alleen aan haar geleerdheid, maar ook haar kunstzinnige kwaliteiten. Ze schreef poëzie, schilderde en tekende portretten en miniaturen.
Opmerkelijk
Van Schurman schreef onder andere in het Latijn, Grieks en Hebreeuws. Ze kende veertien talen, waaronder Syrisch, Aramees en Arabisch. Voor het Ethiopisch – geleerd via zelfstudie – schreef ze een grammatica in het Latijn.
Gepubliceerd op Filosofie.nl
Bronnen:
Pieta van Beek, ‘Anna Maria van Schurman (1607-1678). De Europese Pallas van Wijsheid’ in: Groniek, 2014
Carolien Ceton, Vrouwelijke filosofen, Een historisch overzicht, 2015
