Filosofie Magazine – Esther Gerritsen over Paul Valéry: ‘Ik zocht naar een wereld zonder betekenis’
Voor mijn rubriek ‘Het Moment’ sprak ik schrijver Esther Gerritsen.
HET MOMENT
‘Naar een stoel kijken zonder het woord voor stoel te weten – heel soms lukt me dat: iets waarnemen zonder te interpreteren wat je ziet. Of als ik de autoradio aanzet: bij de eerste klanken is het nog geen muziek en hoor ik alleen nog maar chaos – de geest heeft er nog geen melodie van gemaakt. Op zo’n vluchtig moment stuur je niet je gedachten, maar ben je alleen getuige van je geest. Schrijver en filosoof Paul Valéry onderzoekt in Mijnheer Teste (1896) of je zo’n moment zou kunnen rekken tot je hele bestaan.
Mijnheer Teste is een gedachte-experiment. Valéry bedacht een personage dat enkel getuige wil zijn van zijn bewustzijn, vrij van verlangens, meningen en vanzelfsprekende ideeën. Ik las het boek toen ik me bezighield met de vraag: kun je de wereld zien zonder overal betekenis aan toe te kennen? Bij meneer Teste herkende ik iets van die onmogelijke zoektocht naar een wereld zonder betekenis.
Meneer Teste was een gelijkgestemde geest, hij begreep me. Zijn gedachten raakten me, zoals: “De geest is maximale mogelijkheid – en het maximale vermogen tot onsamenhangendheid.” Best sneu dat ik me identificeerde met een personage waarover de schrijver zegt dat het onmogelijk kan bestaan. Ik keek in die tijd neer op het banale leven. Ik had één foto van Beckett. Voor de rest waren al mijn muren leeg. Als ik ergens een hekel aan had waren het prikborden – die verwijzen naar van alles. Ik verlangde naar een zuiverheid die helemaal niet bestond.
Valéry laat ook de vrouw van meneer Teste aan het woord. Zij noemt zichzelf nuttig en nietig. Ze zoekt in het leven naar iets degelijkers dan het denken en erkent dat we allemaal maar sukkels zijn. Mevrouw Teste zette ik destijds opzij, maar nu – 25 jaar later – heb ik meer sympathie voor haar. Ik accepteer nu dat je elke keer met net zoveel enthousiasme weer iets nietigs moet gaan maken. Ik ben iets meer mevrouw Teste geworden.’
Gepubliceerd in Filosofie Magazine, januari 2021. Fotografie: Maarten Noordijk.
