Filosofie Magazine – Benno Tempel: ‘Door Foucault durf ik anders te kijken’
Voor mijn rubriek ‘Het Moment’ in Filosofie Magazine sprak ik met Benno Tempel, directeur van het Kunstmuseum Den Haag.
HET MOMENT
‘In de kunstgeschiedenis is Claude Monet (1840-1926) altijd weggezet als een negentiende-eeuwse impressionist. Zijn beroemde tuinstukken zouden niet meer zijn dan schilderijen uit zijn laatste levensfase. Dat beeld klopt niet, dacht ik. Ik ging terug naar de bronnen: zijn schilderijen, interviews met hem, kritieken uit zijn tijd. Ik vroeg me af: zie ik in deze late Monet nog steeds een negentiende-eeuwse kunstenaar? Of iets anders?
De Franse filosoof Michel Foucault durfde tegen de stroom in te denken. Door nieuwe verbindingen te leggen kon hij anders kijken naar de geschiedenis van rechtspraak of waanzin. Foucault stimuleerde mij anders te durven kijken naar kunst. Zijn denken over tijdsperiodes – epistèmès – vond ik als student kunstgeschiedenis fascinerend. Het idee dat er periodes zijn met een grote innerlijke samenhang, een samenhangend geheel van kennis en wetenschappen. En dat er tussen die periodes sprake is van epistemische breuken.
Als je goed kijkt naar de tuinschilderijen van Monet, zie je dat hij daar helemaal niet als een impressionist het voorbijgaande moment probeert te vangen. Je ervaart dat hij iets anders doet: Monet bevriest een tijdservaring van een langere duur. Dus niet dat ene moment dat een wolk weer voor de zon gaat, maar een onderdompeling in een lange tijdservaring. Deze ideeën over tijdsbeleving vind je terug bij de Franse filosoof Henri Bergson. Kunsthistorici brachten Bergsons denken altijd in verband met de twintigste-eeuwse avant-garde-
kunstenaars, zoals Mondriaan en de eerste abstracte kunstenaars. Nooit met Monet.In de laatste interviews met Monet ontdekte ik dat hij dezelfde woorden heeft gebruikt als Bergson. Daardoor zag ik dat Monet zich had weten te transformeren tot een twintigste-eeuwse kunstenaar. Met die nieuwe manier van kijken snap ik de tuinstukken veel beter.’
Gepubliceerd in Filosofie Magazine, september 2021. Fotografie: Maarten Noordijk.
