Vrouwelijke denkers – ‘Hypatia werd vermoord door opgehitste christenen’

Voor de website van Filosofie Magazine werkte ik de filosofische canon bij. Een van de denkers die ik toevoegde was Hypatia van Alexandrië (4e eeuw v Chr).

Hypatia van Alexandrië

Hypatia was filosoof, wiskundige en astronoom. Zij was hoofd van de Platoonse school in Alexandrië.

Een manier van leven

Op de filosofenschool onderwees Hypatia wiskunde, astronomie en filosofie. Deze drie disciplines hingen in de oudheid nauw samen. Het neoplatonisme in de lijn van Plotinus vormde het filosofische raamwerk voor Hypatia. Neoplatonisten streefden naar eenwording met het Ene, het goddelijke. De menselijke ziel komt voort uit het Ene en is afgedaald naar de fysieke wereld. De ziel kan alleen terugkeren tot het Ene door contemplatie, zelfdiscipline en een ascetische levenswijze.

Deze filosofische stroming was voor Hypatia meer dan een theorie: het was een manier van leven die zij overbracht aan haar leerlingen. Zij combineerde daarbij christelijke met Griekse heidense elementen. Zo is het waarschijnlijk dat ze oefeningen deden om het bewustzijn te vergroten door bijvoorbeeld hymnen te citeren. Volgens Hypatia was de eenwording met het goddelijke alleen mogelijk als je je leven leidde in lijn met de filosofische deugden. Haar filosofische lessen waren daardoor aantrekkelijk voor zowel christelijke als niet-christelijke studenten. Ook buiten de school gaf Hypatia openbare lezingen over Griekse filosofen zoals Plato, Aristoteles en anderen.

De ware gids van de mysteriën van de filosofie

Weinig werken van Hypatia zijn bewaard gebleven. Haar filosofielessen waren voor een kleine kring studenten uit de elite, en de inhoud van die lessen moest geheim blijven. Uit brieven van haar leerlingen kunnen haar filosofische ideeën afgeleid worden. Leerlingen waren onder de indruk van Hypatia, zij werd ‘de ware gids van de mysteriën van de filosofie’ genoemd. Enkele commentaren van Hypatia op wiskundige en astronomische traktaten zijn wel teruggevonden. Zo schreef zij een commentaar op DeAlmagest, een werk  van de bekende wiskundige en astronoom Ptolemaeus.

Vermoord

In 415 werd Hypatia vermoord door een opgehitste groep christelijken. In Alexandrië waren het roerige tijden met religieuze en politieke conflicten. Als filosoof had Hypatia altijd een publieke rol in de stad gespeeld: ze had contact met de autoriteiten en gaf raad en advies aan de politieke elite. Toen er een machtsstrijd ontstond tussen de bisschop en de keizerlijke prefect, ontstond de indruk dat ze hierbij invloed uitoefende op de prefect.

Hypatia is een boegbeeld van het feminisme geworden. Zo bestaat er het Amerikaanse tijdschrift Hypatia over feministische filosofie en de Nederlandse Hypatia-prijs voor het beste filosofische werk door een vrouw.

Gepubliceerd op Filosofie.nl en opgenomen in de Special Vrouwelijke Denkers.

Berg, Robert M. van den, ‘De moord op Hypatia. Neoplatoonse filosofie in christelijk Alexandrië’

Carolien Ceton, Vrouwelijke filosofen, Een historisch overzicht, 2015

Edward J. Watts, Hypatia. The Life and Legend of an Ancient Philosopher, Oxford University Press, 2017

Mary Ellen Waithe, ‘Hypatia of Alexendria’, in: The History of Women Philosphers. Volume I/ 600 BC-500 AD, Martinus Nijhoff Publishers, 1987

Mary Ellen Waithe, ‘Finding Bits and Pieces of Hypatia’. In: Hypatia’s Daughters. Fifteen hundred years of women philosophers, ed. by Linda Lopez Mc Alister, Indiana University Press, 1996