HET EXPERIMENT – Big Brother is watching you. Marjolein Lanzing over het chilling-effect
Durf je niet alles bij Google in te tikken? Dat is typisch een voorbeeld van het chilling-effect: je gedrag aanpassen als je denkt dat je bekeken wordt. Voor Filosofie Magazine sprak ik met techniekfilosoof Marjolein Lanzing.
Experiment Als je het idee hebt dat je mogelijk bekeken wordt, zul je je gedrag aanpassen en conformeren aan een – wel of niet bestaande – vermeende sociale norm.
‘Het tv-programma Super Stream Me maakte de psychologische gevolgen van die zelfdisciplinering zichtbaar’, zegt techniekfilosoof Marjolein Lanzing. ‘Dat programma was een uitwerking van een filosofisch gedachte-experiment: wat gebeurt er als je geen enkele privacy meer hebt? De twee tv-makers werden constant bekeken. Alles werd gemeten en vastgelegd: hartslag, hoeveelheid alcohol, frequentie van seks. Kijkers gaven continu commentaar op de livestreams. De stress was voor de makers niet te verdragen en het experiment werd vroegtijdig afgebroken.
Dit experiment liet zien dat het in zo’n situatie volstrekt onmogelijk is om verschillende sociale relaties te onderhouden. De makers hadden totaal geen controle meer over welke informatie zij met wie wilden delen. Aan je werkgever geef je nu eenmaal niet dezelfde informatie als aan je vrienden, je moeder of de staat. Als die informatiestromen door elkaar gaan lopen, verlies je de macht over je zelfpresentatie.
Wij hebben het idee van één true self. Maar we presenteren ons wel degelijk verschillend in verschillende contexten. En dat is noodzakelijk voor zelfontplooiing. Je moet je kunnen terugtrekken en experimenteren, fouten maken, afwijkende meningen hebben. Dat gaat niet als je bijvoorbeeld via sociale media de hele tijd het gevoel hebt dat mensen meekijken. Of als je elk moment geconfronteerd kunt worden met iets uit het verleden doordat alles opgeslagen wordt. Daarom pleit ik voor een houdbaarheidsdatum voor informatie in databanken.’
Gepubliceerd in Filosofie Magazine, februari 2017. Illustrator: Bas van der Schot.
Iedere maand interview ik een filosoof over een wetenschappelijk experiment voor de rubriek ‘Het Experiment’. Lees meer voorbeelden hier.
