Vrouwelijke denkers – Susan Sontag ‘We moeten leren meer te zien, meer te horen en meer te voelen’
Voor de website van Filosofie Magazine werkte ik de filosofische canon bij. Een van de denkers die ik toevoegde was Susan Sontag (1933-2004).
Susan Sontag
Susan Sontag was filosoof, schrijver en mensenrechtenactivist. Haar invloedrijke essays handelen over uiteenlopende onderwerpen: esthetica, fotografie, film, beeldende kunst, literatuur, pornografie, politiek, oorlog, ziekte en geneeskunde.
Een erotiek van de kunst
Against interpretation (1966) is haar eerste essaybundel. Sontag pleit voor minder interpretatie en meer ‘sensibiliteit’ in de kunstbeschouwing. Sinds Plato en Aristoteles wordt kunst gezien als ‘mimesis’, een afbeelding van de werkelijkheid. Deze theorie leidt ertoe dat kunst gerechtvaardigd moet worden, stelt Sontag. Er wordt aangenomen dat kunst iets zegt, en dat alleen via interpretatie die verborgen betekenis naar boven gehaald kan worden. Voor de betekenis van een kunstwerk hebben we echter geen uitleg nodig; de betekenis ligt in de ervaring van het kunstwerk zelf. Sontag concludeert: ‘In plaats van een hermeneutiek hebben we een erotiek van de kunst nodig.’
Against Interpretation bevat eveneens haar beroemde essay ‘Notes on Camp’ waarin Sontag in 58 stellingen het nieuwe fenomeen van ‘camp’ beschrijft: iets kan goed zijn, ‘omdat het fout is’. Ook schrijft Sontag over filosofen als Simone Weil (die ze bewondert vanwege haar serieusheid), Albert Camus en Sartre.
Fotografie heeft iets roofzuchtigs
On Photography is haar toonaangevende analyse van het effect van het maken en bekijken van foto’s. Camera’s leggen in zekere zin de werkelijkheid vast; toch zijn foto’s altijd interpretaties van die werkelijkheid. Daarbij heeft fotograferen ‘iets roofzuchtigs’: ‘mensen fotograferen staat gelijk met hen schenden, hen zien zoals ze zichzelf nooit zien, iets van hen weten dat zij zelf nooit zullen weten.’ De fotografie is volgens Sontag een ‘melancholieke’ kunstvorm: foto’s herinneren je aan de sterfelijkheid en vergankelijkheid van mensen en dingen. In Regarding the Pain of Others staan foto’s van geweld en oorlogsleed centraal.
Ziekte als metafoor
Een terugkerend thema bij Sontag is het effect van metaforen. In Illness as Metaphor bekritiseert ze het gebruik van metaforen als het over ziekte gaat: ‘Niets is straffender dan aan een ziekte een betekenis te willen geven – omdat deze betekenis onherroepelijk een moralistische is.’ Beeldspraak werkt stigmatiserend. Als je bij kanker spreekt over een oorlog of een strijd die je moet winnen, dwing je mensen in een bepaalde houding.
Sontag schreef vier romans en een bundel verhalen. Ze maakte toneelstukken en films. Sontag was politiek geëngageerd en zette zich in voor mensenrechten. In 1993 regisseerde ze in het belegerde Sarajevo Becketts toneelstuk Wachten op Godot.
Gepubliceerd op Filosofie.nl
