Vrouwelijke denkers – Ban Zhao

Voor de website van Filosofie Magazine werkte ik de filosofische canon bij. Een van de denkers die ik toevoegde was Ban Zhao (ca. 45-116).

Ban Zhao

In China is Ban Zhao de oudste bij naam bekende intellectueel geschoolde vrouw. Ze was historicus, filosoof en schrijver met politieke macht aan het keizerlijke hof.

Ban Zhao werd geboren in een familie die al generaties lang een rol speelde binnen het keizerlijke hof. Ze kreeg een opleiding van haar ouders. Haar broer werkte aan de Han shuofwel het Boek van de Han, een volledige geschiedenis van de Westelijke Han-dynastie (ca. 206 v. Chr. – 8 n. Chr.). Toen hij overleed, werd Zhao door de keizer benoemd als officiële geschiedschrijver en voltooide zij het manuscript. Zhao kreeg daarna steeds meer verantwoordelijkheden aan het hof, zo instrueerde ze geleerden bij het lezen van de teksten uit de Han shu en gaf ze onderwijs aan de vrouwen in onder andere filosofie, geschiedenis, wiskunde en astronomie. Zhao werd raadgever van een jong meisje Deng en behield die rol toen Deng keizerin werd.

Geboden voor mijn dochters

Zhao werd jong weduwe en hertrouwde niet. Ze had een zoon en meerdere dochters. Voor hen schreef zij Geboden voor mijn dochters, het eerste ethische traktaat voor vrouwen. Verwijzend naar de klassieke, confuciaanse filosofie gaf Zhao praktische adviezen voor het dagelijks leven. Hoe kan harmonie en balans bereikt worden? Als vrouw betekende dat in de confuciaanse traditie dat je een bescheiden en onderdanige positie moest aannemen.

Harmonie en balans

Zhao benadrukte in haar geschrift dat zowel mannen als vrouwen verantwoordelijk zijn voor het bereiken van die harmonie en balans. Zij ging mee met het confuciaanse uitgangspunt dat de vrouw haar man moet dienen. Maar als een meisje niet geschoold is zoals een jongen, hoe kan ze dan naar behoren die functie uitoefenen? Hoe kan ze leren zich deugdzaam te gedragen? Zhao kwam tot de – voor die tijd – radicale visie op het gebied van onderwijs: dat is niet alleen belangrijk voor jongens, maar net zo belangrijk voor meisjes: ‘Heeft men echt wel iets begrepen van de plichten van beide partijen wanneer men slechts de zonen onderwijst, maar niet de dochters?’

Ban Zhao schreef gedichten, essays, lofzangen en biografieën. In Dicht van de tocht naar het oosten gaf ze een morele handleiding aan haar zoon. In dit gedicht formuleerde ze levenswijsheden als:

‘Recht bewandelt men de Weg/ en men wacht wel tot het komt. Eén levensduur, of lang of kort,/ delen de dwazen met de wijzen/ Accepteer het lot gelaten, zij het voorspoed, zij het onheil.’

Een groot deel van haar literaire oeuvre is verloren gegaan.

Gepubliceerd op Filosofie.nl