Kunst die de nevel wegblaast
Kunst die de nevel wegblaast
Het is gevaarlijk om iets over kunst te zeggen. Als je een poging doet, grijp je mis.
Als je zegt dat kunst troost biedt, lijkt kunst niet meer dan een hulpmiddel, een medicijn.
Als je uitlegt hoe kunst betekenis aan het leven geeft, wordt het al snel iets heiligs, alsof kunst een alternatief voor religie is.
Als je uitroept hoe belangrijk kunst is, klinkt het al snel alsof kunst iets is voor een klein groepje kenners dat begrijpt waar het om gaat.
En toch is er zo’n verlangen in mij: om iets te kunnen zeggen over kunst. Waarom ik niet zou kunnen leven in een wereld zonder boeken, theater, muziek, en poëzie. En wat dat dan is.
Er zijn heel wat filosofen die een poging hebben gedaan. En een van die pogingen is mij altijd bijgebeleven. Die komt van de negentiende-eeuwse Schopenhauer.
Voor de een is hij een zwartgallige pessimist. Voor de ander een realist. In ieder geval: iemand die in zijn werk steeds weer wijst op de zinloosheid van alles, op het lijden dat de mens moet doorstaan op weg naar zijn dood. Iemand die het leven beschrijft als een tragedie.
Schopenhauer ontmaskert het menselijk leven, hij is als het kind dat ziet dat de keizer geen kleren aan heeft. Maar tijdens die ontmaskering blijven de poëzie, de beeldende kunst, de muziek overeind.
Hij bespreekt systematisch alle soorten kunsten: van architectuur tot poëzie van toneel tot beeldende kunst. En hij onderzoekt per kunstvorm heel precies hoe die werkt: hoe noodzakelijk de verbeelding is bij het luisteren naar poëzie, hoe direct muziek op je in werkt, hoe de stillevens van de Nederlandse schilders ontroering oproepen doordat ze je even laten stilstaan.
Wat is leven?
Als Schopenhauer onderzoekt wat kunst in zijn algemeenheid doet, komt hij tot een simpele maar doeltreffende beschrijving. Kunstwerken, zegt hij, geven een antwoord op de vraag ‘wat is leven?’
“Wat is dat eigenlijk, het leven?” Deze vraag wordt door elk kunstwerk op zijn eigen wijze beantwoord.’
Dat is natuurlijk geen letterlijk antwoord op die vraag. Het antwoord dat het kunstwerk geeft, roept het gevoel op: “Ja, dit is waar het om gaat in het leven”.
Schopenhauer legt het uit met het beeld dat kunst de nevel wegblaast. Kunst blaast de nevel weg waardoor we het leven en de dingen zien zoals ze zijn.
Kunst blaast de nevel weg.
Kunst laat de dingen zien zoals ze zijn.
Kunst geeft een antwoord op de vraag: wat is het leven?
Als je in Theater De Roode Bioscoop bent, weet je dat kunst niet slechts een medicijn is, dat kunst niet iets heiligs is, geen religie is, en al helemaal niet iets elitairs.
Als ik hier, op deze bijzondere plek, dankzij deze bijzondere mensen, Ernst Reijseger cello hoor spelen, of de betoverende muziektheatervoorstelling van Snow Apple zie of Felix Strategier een gedicht van Antjie Krog hoor zingen, dan voel ik en weet ik: Ja, dit is waar het om gaat in het leven.
Deze column droeg ik voor op de ‘Vriendenmiddag’ van Theater De Roode Bioscoop, Amsterdam
