HET MOMENT – Annelies Verbeke over Hannah Arendt: ‘Er bleek kwaadaardige waanzin te bestaan’

Voor mijn rubriek ‘Het Moment’ in Filosofie Magazine sprak ik schrijver Annelies Verbeke.

HET MOMENT

‘Ik was een jaar of vijf. Mijn vader ging naar een demonstratie tegen kernraketten en ik hoorde voor het eerst over het bestaan van de atoombom. Het was een overweldigende gedachte dat volwassenen waren overeengekomen dat zoiets moest worden uitgevonden en toegepast. Zoiets vreselijks als een bom waarmee je een deel van de wereld kon wegvagen. Dat besef sloeg een deuk in mijn vertrouwen in de wereld van de volwassen. Niet veel later hoorde ik over de Holocaust en  concentratiekampen. Dat was nog zo’n moment van bewustwording: dat er extreem kwaadaardige waanzin bestaat in de wereld en dat die op een gegeven moment als normaal kan worden gezien.

Als student las ik Eichmann in Jerusalem van Hannah Arendt. Zij liet me zien dat door een vreselijke machine bureaucratisch op te delen iedereen de indruk kan hebben dat hij of zij gewoon zijn taak doet – dat is de banaliteit van het kwaad. Mensen kunnen niet meer uitzoomen en zien niet meer wat ze zeggen, wat ze aan het doen zijn.

Een rode draad in mijn werk is dat de werkelijkheid an sich onkenbaar is. We interpreteren voortdurend, en maken een verhaal waarin we zelf vaak de held of het slachtoffer zijn, maar zelden de boef. Dat geldt voor iedereen – ik doe dat ook. De laatste jaren heb ik me geregeld uitgesproken over bepaalde systemen van denken over niet-westerlingen, over Afrika. De woede die ik over me heen krijg toont de vanzelfsprekende superioriteit die er nog altijd bij ons westerlingen is.

Ik vind het belangrijk om te zien hoe andere mensen kunnen denken, hoe andere vormen van logica werken, en hoe je die gedachten ook zelf kunt hebben. Waarom is dat zo? Hoe zou je anders kunnen denken? Als auteur probeer ik de veelheid van verhalen te zien: de veelheid van ficties, van wanen waarin je kunt leven.’