HET EXPERIMENT – Kwantummechanica als game. Victor Gijsbers over de vrije wil
Voor een proef moesten de meetinstellingen random zijn. Hoe is dat mogelijk? Met de menselijke vrije wil. Ik sprak filosoof Victor Gijsbers.
Experiment Het gedrag van kwantumdeeltjes is net zo willekeurig als menselijke keuzes.
‘Op het kleinste niveau lijkt de wereld zich “indeterministisch” te gedragen: volgens de wetten van de kwantummechanica berust het gedrag van minuscule deeltjes op willekeur. Of bestaat er een diepere theorie met verborgen variabelen die het gedrag van deeltjes toch kan voorspellen? Die discussie bestaat al vanaf het begin van de kwantummechanica’, zegt filosoof Victor Gijsbers. ‘Natuurkundige John Bell bedacht een procedure om te testen of er verborgen variabelen aan het werk zijn: de Bell-testen. Voor al deze experimenten is willekeurigheid in de meetinstellingen vereist. Maar waar haal je die vandaan als de willekeurige grondslag van de wereld ter discussie staat?
Bell stelde dat de menselijke vrije wil het meest willekeurige is wat we kennen. Voor het eerst hebben wetenschappers nu een Bell-test uitgevoerd op basis van menselijke keuzes. Honderdduizend gamers speelden tegelijk online een spelletje. De willekeurige nullen en enen die zij genereerden, bepaalden de meetinstellingen. Ook deze Bell-test toonde aan dat de deeltjes niet gedetermineerd zijn – precies zoals de kwantummechanica voorspelt.
Dit experiment laat zien hoe relevant de filosofische discussies over de vrije wil zijn voor de natuurkunde. Deze wetenschappers nemen voor dit experiment aan dat er een vrije wil is. Maar is dat wel zo? En betekent een vrije wil dat een mens onvoorspelbaar is? Als je dit onderzoek serieus neemt, moeten filosofen eerst die twee vragen beantwoorden. En ja, wellicht zijn ze daar nog wel even mee bezig.’
Gepubliceerd in Filosofie Magazine, februari 2019. Illustrator: Bas van der Schot.
Iedere maand interview ik een filosoof over een wetenschappelijk experiment voor de rubriek ‘Het Experiment’. Lees meer voorbeelden hier.
